موسیقی بومی و محلی استان مازندران نشان دهنده فرهنگ و هویت مردمان این سرزمین سرسبز و زیبا است . این موسیقی از دل مردم ساده و پاکدل خلق شده است که گذشت زمان از لطافت آن ها کم نکرده است که برگرفته از عناصر زنده و ملموس طبیعت، ناهمواری ها، کوه، جنگل، دریا می باشد.
موسیقی و ترانه های بومی جزء جدایی ناپذیر از زندگی مردان و زنان مازندرانی می باشد و یکی از زیباترین و پرطرفدارترین هنرها است. ناصر عباسی یکی از خوانندگان محبوب آهنگ مازنی است.
محدوده جغرافیایی موسیقی مازندران علاوه بر استان مازندران برخی از نواحی دیگر را که تقسیمات کشوری در استان های سمنان، گلستان و تهران قرار دارند نیز در برمی گیرند . بخش عمده ای از ساکنان دو سوی البرز از موسیقی مازندرانی بهره می جویند . این پهنه جغرافیایی از نظر قومی بسیار متنوع است. لایه هایی از موسیقی ترکمنی و خراسانی در شرق مازندران و لایه هایی از موسیقی گیلان در غرب مازندران هویداست .اقوام مهاجر هرکدام به سهم خویش بر موسیقی مناطقی از مازندران را تاثیر گذاشته و تاثیر گرفته اند .
تقسیم بندی کلی موسیقی مازندران
*موسیقی شرق مازندران(مازندران شرقی): این موسیقی از میاندورود ساری تا کوهپایه های تبری زبان گرگان جریان دارد .قوم گُدار در تکوین این موسیقی نقش به سزایی دارد .
سازهای متداول در شرق مازندران شامل: دوتار، کمانچه ، سرنا ، دهل و ….
*موسیقی مازندران مرکزی: موسیقی مناطق گسترده ای از کوهستان های مازندران از هزار جریب تا دماوند و جلگه های میان ساری تا چالوس براساس قدیمی ترین نغمه های چوپانی شکل گرفته است . محور اصلی موسیقی مازندران مرکزی پنج مقام آوازی تبری بلند ، تبری کوتاه ، کتولی بلند ، کتولی کوتاه و میان کتولی است .
سازهای متداول در مناطق مرکزی مازندران شامل: سرنا ، دِسر کوتِن (نقاره)، نی (لله وا) و در دوره ای نزدیک به معاصر کمانچه است .
*موسیقی مازندران غرب: مناطق غرب مازندران از آن جا که در همسایگی مناطق شرقی گیلان قرار دارد، محل تلاقی دو فرهنگ است .
سازهای متداول در غرب مازندران شامل: سرنا ، دهل ، نی (لله) است .
انواع موسیقی مازندران
*موسیقی آوازی ( با کلام )
بخش مهمی از موسیقی های منطقه مازندران را موسیقی آوازی تشکیل می دهد. موسیقی آوازی به طور سنتی به ویژه در غرب و مرکز بدون ساز اجرا میشود.
موسیقی آوازی به سه دسته تغزلی ، حماسی و آیینی تقسیم میشود که هریک از این بخش ها با توجه به شرایط تاریخی ، سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی در هر دوره ویژگی خاصی دارد .
آوازهای معروف مازندران: امیری ، کتولی ، نجما، طالبا و در غرب وگله سری جای کتولی می گیرد و در شرق هرایی اضافه می شود .
امیری: قلب تپنده ی موسیقی آوازی است . در زمان قدیم طوری یا طبری خوانده می شد ولی به دلیل این که از اشعار امیر پازواری استفاده می شود . به این نام مرسوم شده است . این آواز از عشاق دشتی آغاز و در دستگاه شور فرود می کند .
کتولی: آوازی که سینه به سینه تدوام یافته و تداعی کننده خاطرات مرد و زن مازندرانی است . کتولی یا لیلی جان محبوب ترین آواز با وزن آزاد در مازندران بوده و به دشتی حال معروف است .
نجما: یکی دیگر از آوازهای مازندران آواز نجما است که اشعار فارسی دارد . ملودی نجما در دستگاه شور و از گوشه رهاوی تاثیر پذیرفته است . از نظر موسیقیایی با موسیقی فارس و مناطقی از خراسان شباهت دارد .
طالبا: پراحساس ترین موسیقی مازندران است . یکی از پایه های موسیقی مازندران و منظومه های بومی مازندران بوده که از نظر موسیقی شعری غنای ویژه ای دارد .
*موسیقی سازی ( بی کلام )
این نوع موسیقی کلام ندارد و تنها با ساز نواخته می شود .
چوپانی(لله وا): موسیقی چوپانی که توسط لله وا اجرا می شود شامل کتولی ، کل حال ، غرب حال ، عباس خوانی ، دختر عمو جان و ….
آیین مذهبی و جشن (مخصوص سرنا و نقاره): آهنگ های مخصوص سرنا معمولا با نقاره نواخته می شود که شامل : پیشنمازی ، سه چوبه ، ترکمنی، شروشور، کتولی و …
