دشت ابهر در بحران کم آبی

ابهرآنلاین: مطابق اعلام مدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان زنجان، سطح آب زیرزمینی دشت ابهر در سال آبی ۹۱-۹۲ به اندازه ۱٫۳۹ متر کاهش یافته است این مقدار بیشترین کاهش سطح آب زیرزمینی در استان زنجان است.

این خبر نیز مانند دیگر اخبار یک خبر کوتاه است و احتمالا از نظر خیلی از ما حتی شاید ارزش خواندن را نیز نداشته باشد. اما این فقط یک خبر نیست، گزارش یک فاجعه در حال وقوع است، یک فاجعه انسانی و زیست محیطی که بر اثر بی مبالاتی و بی مسئولیتی انسان آغاز شده که در صورت ادامه روند فعلی وقوع فاجعه حتمی است.

معمولا دخالتهای نامناسب انسان در طبیعت، آثار خود را به تدریج آشکار میکند، چنان تدریجی و آهسته که بسیاری از افراد حتی متوجه وقوع این آثار نمی شوند.

میگویند وقتی قورباغه ای را در درون ظرف آب جوش بیاندازید، به سرعت به بیرون می‌جهد چرا که نمی‌تواند این تغییر دمای ناگهانی را تحمل کند. اما اگر قورباغه‌ را در درون آبی با دمای معمولی در درون ظرفی بگذارید و ظرف آب را به آرامی گرم کنید خواهید دید که قورباغه به گرم شدن تدریجی و آهسته آب عکس‌العملی نشان نمی‌دهد، قورباغه وقتی متوجه این موضوع میشود که دیگر توانی برای خارج شدن از آب ندارد.

آهسته و پیوسته به سمت فاجعه

واقعیت کم آبی چیست؟ واقعیت این است: ایران در ناحیه خشک جهانی قرار دارد و بیش از نیمی از کشور ما کویری و نیمه کویری است. حدود یک سوم ایران کوهستانی و فقط بخش کوچکی از ایران شامل جلگهٔ جنوب دریای خزر و جلگهٔ خوزستان از جلگه‌های حاصلخیز تشکیل شده‌است.

متوسط بارندگی سالانه در جهان حدود ۸۶۰ میلیمتر است، در حالیکه متوسط بارندگی سالانه در ایران حدود‪ ۲۵۰میلیمتر است. متوسط بارندگی سالانه در استان زنجان کمی بیشتر از متوسط بارندگی سالانه در کشور و حدود ۳۳۰ تا ۳۶۰ میلی‌متر است. یعنی اینکه میزان بارندگی در ایران کمتر از یک سوم بارندگی در جهان و متوسط بارندگی در استان زنجان کمی بیش از یک سوم جهانی است اما همچنان با آن فاصله بسیار دارد.

بنابراین مشکل کم آبی هر چند در سالهای اخیر حادتر شده است اما همواره با ساکنان این مرزو بوم مانوس است، اما اجداد ما به نحو بسیار مطلوبی خود را با این شرایط آب و هوایی سازگار کرده بودند، اختراع کاریز یا قنات که یکی از شاهکارهای ایرانیان باستان بوده است یکی از این راهکارها برای مدیریت آب بود، که باعث میشد جمعیت به نحو نسبتا متعادلی در نواحی مختلف ایران گسترش یابد. آنها از طریق کاریز مقدار قابل توجهی از آب‌های زیرزمینی را جمع‌آوری کرده و با انتقال آن از راه های زیر زمینی در محلی ککمبود آب2ه هزاران متر دورتر بود به سطح زمین میرساندند و به مصارف کشاورزی میرساندند.

اما نسل امروز چه میکند؟ به لطف تکنولوژی در چند ده سال گذشته فقط این هنر را داشتیم که مشکل کم آبی را با حفر چاههای عمیق و آوردن آن به سطح زمین برطرف کنیم، چاههایی که هر سال عمیق و عمیق تر میشوند و علیرغم وضع قوانین سخت گیرانه در چند سال اخیر برای دریافت مجوز بازهم تعداد چاهها بیشتر و بیشتر میشود. ما نسل امروز همانند فرزندی عمل کرده ایم که همواره کمبود پول خود را از اندوخته پدری برطرف میکند، غافل از اینکه این اندوخته روزی به پایان خواهد رسید و فرزندی که هنر زندگی کردن را نیاموخته است در آینده ای نزدیک دچار چالشها و ناملایمات زندگی خواهد شد و معلوم نیست که چه سرنوشتی در انتظارش خواهد بود.

حفر چاههای عمیق در چند دهه گذشته افزایش چشم گیری داشته است. به گفته محمد حاج‌رسولی‌ها مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران: تعداد کل چاه‌ها طی سال‌های ۶۳ و ۶۴ حدود ۱۶۴ هزار حلقه چاه بود اما امروز این تعداد به حدود ۷۶۰ هزار حلقه چاه رسیده و موجب برداشت ۴۸ میلیارد مترمکعبی آب از این منابع شده است. یعنی اینکه در طی ۳۰ سال تعداد چاهها نزدیک به ۵ برابر شده است

بنا به اعلام مدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان زنجان تعداد چاههای غیر مجاز استان زنجان ۷ هزار و ۷۵۷ حلقه چاه  است که از این تعداد ۳ هزار و ۷۳۷ حلقه در دشت های آزاد و ۴ هزار و ۲۰ حلقه چاه در دشت های ممنوعه وجود دارد که برداشت غیرمجاز از آبهای زیر زمینی از طریق این چاهها صورت می گیرد.

قسمت جالب موضوع این است که آمار بسیار دقیقی از چاههای غیر مجاز وجود دارد، اما سئوال این است که چرا اراده ای برای بستن این چاهها وجود ندارد؟ لابد چون موضوع در حوزه جرائم عمومی است تا شاکی خصوصی وجود نداشته باشد اقدامی نیز صورت نخواهد گرفت!

و معنی این موضوع این است که هر سیاستی که با مدیریت مجوز برای حفر چاههای جدید اعمال میشود توسط دارندگان چاههای غیر مجاز و برداشت کنندگان غیر مجاز از چاههای مجاز بی اثر میگردد. به طور خلاصه یعنی اینکه هر آنچه رشته شده پنبه میشود و نتیجه اینکه دشت ابهر دچار بیشترین افت آبهای زیرزمینی در استان زنجان میشود.کار بیهوده

برای اینکه در موضوع بحران کم آبی در حوزه کشاورزی با اندکی استدلال به علل و راهکارها بپردازیم میتوانیم با طرح چند سوال و ارائه جواب، موضوع را مورد کاوش قرار دهیم.

سوال: چرا تعداد زیادی چاه اعم از مجاز و غیر مجاز وجود دارد؟

جواب: چون نیاز به مصرف آب زیاد وجود دارد.

سوال: چرا نیاز به مصرف آب زیاد وجود دارد؟

جواب: چون نوع روش آبیاری سنتی مصرف آب زیاد را اجتناب ناپذیر میسازد.

سوال: چرا و چگونه در روش آبیاری سنتی آب زیادی مصرف میشود؟

جواب: در این روش به خاطر انتقال آب در مسافتهای طولانی روباز بخش مهمی از آب تبخیر میشود ضمن اینکه در این روش نیاز به انباشت حجم زیاد آب در زمین است، همینطور قسمتهایی که آبیاری میشوند نیز به صورت ناهمسان از آب بهره میبرند (قسمتهای ابتدایی بیشتر از قسمتهای انتهای آب میخورند)، علاوه بر اینکه این روش آبیاری نیروی انسانی بیشتری را طلب میکند و هزینه هایی هم باید صرف هموار کردن دقیق زمین شود ضمن اینکه وجود فاصله زیاد بین دو زمان آبیاری نیز یکی از مشکلات این روش است.

سوال: آیا روشهای جایگزین دیگری وجود دارد که مصرف آب را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.

جواب: بله، روشهای زیادی وجود دارد مانند: آبیاری قطره ای، بارانی، آبیاری تحت فشار و روشهای دیگری نیز هستند.

سوال: چرا از روشهای جدید آبیاری کمتر استفاده میشود؟

جواب: میتوان چند عامل را نام برد: عدم آشنایی مردم با این روشها، عمومی بودن مزارع که امکان هماهنگی را کمتر میکند، نبود نگاه بلند مدت در بین مسئولان ذیربط و …

سوال: چه مشکلات اجرایی در مسیر تغییر روش آبیاری سنتی وجود دارد؟

جواب: به نظر میرسد مهمترین مشکل عمومی بودن اکثر مزارع و باغات است که لازم است تعداد زیادی از افراد در این مورد به اجماع برسند و هزینه های لازم را پرداخت نمایند.

سوال: آیا اگر نهادهای مسئول به این موضوع وارد نشوند، در کوتاه مدت انتظار اجماع همگانی در مورد تصمیم به تغییر روشهای آبیاری متصور است؟

جواب: خیر

به نظر میرسد تا همین جا این سوال و جوابها بخشهای زیادی از واقعیت را برای ما روشن کرده باشد، در لزوم استفاده بهینه از آب و اصلاح روشهای سنتی شکی باقی نمانده اسآبیاری سنتیت، اما چالش اصلی در موضوع نحوه اجرای آن است.

خوشبختانه موضوع بحران کم آبی اکنون به صورت جدی در بین مسئولان منطقه مطرح است که البته امیدواریم از موضوعی برای پرداختن در تریبونها به پروژه های اجرایی و عملیاتی تبدیل شود.

دکتر روحانی رییس جمهور در جمع مردم مشهد اعلام کردند: در زمینه آب که معضل اصلی کشور ماست دولت قدم‌های بسیار بزرگی در جهت مهار آب‌های مرزی و بهره‌وری آب را شروع کرده‌ است.

آقای محمد رضا خانمحمدی نماینده شهرستان‌های ابهر و خرمدره در مجلس گفت: استفاده از طرح آبیاری قطره‌ای و تحت فشار علاوه بر جلوگیری از هدر رفت و مصرف غیرمتعارف آب در مزارع باعث حل بخشی از مشکل تامین آب برای نسل آینده نیز خواهد شد.

آقای علی محمدی مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ابهر راندمان آبیاری در روش‌های سنتی آبیاری را ۲۵ تا حداکثر ۳۵ درصد اعلام کردند و از لزوم مشارکت همه دستگاه‌ها برای گسترش آبیاری تحت فشار در استان زنجان سخن گفته اند.آبیاری تحت فشار

موضع گیریهای مسئولین منطقه در مورد بحران کم آبی بسیار بجا و ستودنی است، اما به نظر من شاه کلید اصلی مقابله با بحران کم آبی در بخش کشاورزی تغییر نگاه مسئولین به موضوع و نحوه اجرایی کردن بخش نامه ها و دستورالعملها و چگونگی ارائه تسهیلات مورد نظر به مجریان است.

بخش سخت مسئله اینجاست که مزارع عموما به صورت اشتراکی است و برای تصمیم گیری نیاز به همکاری و هماهنگی همه یا اکثریت قاطع اعضا دارد، اینجا همان گره کور موضوع است، چون یکی از چیزهای مهمی که باید در نظر بگیریم این است که یک نفر از ما ایرانیها معمولا به اندازه یک نفر و در بعضی موارد حتی کمی بیشتر از یک نفر از دیگر ملتها است اما هر چه بر تعداد ما اضافه میشود از وزن جمعی مان کاسته میشود، چون واقعیت این است که ما کار گروهی نکرده ایم یا کمتر کرده ایم و در بسیاری مواقع به جای اینکه نیروهای همدیگر را تقویت کنیم، نیروهای خود را صرف خنثی کردن نیروهای دیگران میکنیم.

موضوع ضعف در کار گروهی آن چنان مهم است که حتما مسئولان و تصمیم گیران باید در تصمیم گیریها آن را لحاظ کرده و راهکاری برای آن بیاندیشید. مسئله فقط با تصویب بخش نامه و ارائه تسهیلات به افراد داوطلب حل و فصل نمیشود بلکه نوعی الزام و بستن راه های فرار و جلوگیری از شانه خالی کردن از بار مسئولیت را باید در برنامه های ابلاغی بگنجانند والا ممکن است تصمیم گیری همگانی برای اجرای طرحهای نوین آبیاری آنچنان فرسایشی و طویل المدت شود که کار از کار بگذرد شاید آن زمان دیگر نه از تاک نشان ماند و نه از تاک نشان.

محمد حسنخانی

ممکن است شما دوست داشته باشید
ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.