انسان‌های بزرگ تبعیض را بر نمی‌تابند، آن‌ها تحمل دیدگاه غیر انسانی به انسان را ندارند. مهم نیست مبنای تبعیض نژاد باشد، جنسیت، دین و یا هر چیز دیگر. تبعیض کشتن روح انسانی انسان است. آن‌ها که مدافع تبعیض هستند، نه انسان را می‌شناسند نه تاریخ را و نه علم را، و بر همین قیاس نه برای انسان ارزش قائل هستند نه برای تاریخ و نه برای علم. مروجان و مدافعان تبعیض با کشیدن حصاری به دور افرادی محدود، گروه اقلیتی را می‌سازند که اکثریتی الزاماً در بیرون این دایره قرار خواهند گرفت.
آن‌ها که بزرگند و تبعیض ناپذیر، گاهی بیرون دایره بودن برایشان به معنی یک عمر مبارزه و یک عمر بودن در زندان است. نلسون ماندلا می‌گوید: «هیچ جایی به اندازه زندان نمی‌تواند سیاست‌های یک کشور را به شما بشناساند.» این سخن کسی است که یک زندگی را وقف برابری انسان‌ها کرده است و تاوان این تلاش خستگی ناپذیر سپری کردن حدود سه دهه در زندان است.
تاریخ انسان را می‌سازد و انسان تاریخ را. ماندلا یکی از کسانی است که تاریخ را ساخت، آن را باز تعریف کرد و مسیر دیگری برای تاریخ تعیین کرد. اکنون دیگر برابری نژادی نه یک شعار که اصل پذیرفته و مطالبه به حقی است که نه فقط سیاه پوستان، بلکه همه آزادی خواهان دنیا آن را پذیرفته و برای تحقق آن تلاش می‌کنند.
ماندلا از میان ما رفت. این رفتن جهان را به یاد تلاش‌هایی انداخت که برای تحقق برابری انسان‌ها و زندگی بهتر صرف شده است. ماندلا ثابت کرد تلاش برای رفع تبعیض به نتیجه خواهد رسید. او توانست نظامی نابرابر را فرو ریزد و نظامی مبتنی بر برابری جایگزین آن سازد. او ثابت کرد برای رفع تبعیض باید آرمانی انسانی، عزمی راسخ و تلاشی مستمر داشت هر چند بهای آن وقف یک زندگی برای برابری باشد.
محمد حسنخانی
